Ở giai đoạn đầu, ung thư đại trực tràng gần như không có biểu hiện đặc trưng. Nhiều bệnh nhân vẫn sinh hoạt bình thường cho tới khi bệnh tiến triển nặng.

“Ung thư đại trực tràng là một trong những loại ung thư phổ biến nhất hiện nay, đứng thứ ba về số ca mắc mới và thứ hai về số ca tử vong trên toàn cầu”, bác sĩ nội trú Dương Thị Hường, Trung tâm Phẫu thuật Gan mật – Tiêu hóa, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương, chia sẻ.

Chỉ riêng năm 2020, thế giới ghi nhận hơn 1,9 triệu ca mắc mới và trên 930.000 ca tử vong vì căn bệnh này. Theo báo cáo của Cơ quan nghiên cứu ung thư quốc tế (GLOBOCAN) 2022, mỗi năm nước ta ghi nhận khoảng 16.835 ca mắc mới. Đáng lo ngại, 20-30% bệnh nhân được phát hiện khi bệnh đã tiến triển đến giai đoạn di căn, làm giảm đáng kể cơ hội sống sót.

Đại trực tràng và cơ chế hình thành ung thư

Đại trực tràng là phần cuối cùng của hệ tiêu hóa, gồm đại tràng – nơi hấp thụ nước, muối từ thức ăn – và trực tràng, đoạn dài khoảng 15 cm có nhiệm vụ chứa chất thải trước khi đào thải ra ngoài. Khi các tế bào tại đây phát triển bất thường, mất kiểm soát, ung thư đại trực tràng có thể hình thành.

Theo bác sĩ Dương Thị Hường, Trung tâm Phẫu thuật Gan mật – Tiêu hóa, điểm nguy hiểm là bệnh thường không có triệu chứng điển hình ở giai đoạn sớm, chỉ biểu hiện mơ hồ và dễ nhầm với bệnh lý tiêu hóa thông thường. Do đó, nhiều bệnh nhân chỉ phát hiện khi ung thư đã ở giai đoạn tiến triển.

Phần lớn ung thư đại trực tràng bắt nguồn từ những khối nhỏ gọi là polyp. Quá trình từ polyp lành tính biến thành ung thư có thể kéo dài 10-15 năm. Không phải polyp nào cũng nguy hiểm, song các loại polyp tuyến (adenoma) có nguy cơ cao, đặc biệt là dạng nhung mao hoặc hỗn hợp.

“Các yếu tố khiến polyp dễ hóa ác tính gồm kích thước lớn hơn 1 cm, xuất hiện nhiều polyp cùng lúc hoặc có loạn sản. Vì vậy, tầm soát bằng nội soi đại tràng định kỳ là cách hiệu quả nhất để phát hiện và xử lý sớm”, bác sĩ Dương Thị Hường, Trung tâm Phẫu thuật Gan mật – Tiêu hóa, nhấn mạnh.

Hầu hết ca bệnh là ung thư biểu mô tuyến, xuất phát từ tế bào tiết nhầy trong lòng ruột. Một số dạng hiếm gặp khác như u carcinoid, u mô đệm (GIST), lympho hay sarcoma cũng có thể xuất hiện, dù tỷ lệ thấp.

Một khi hình thành, ung thư lan từ lớp niêm mạc trong cùng ra các lớp khác, xâm nhập mạch máu, bạch huyết và di căn đến hạch, gan, phổi… Đây là lý do khiến tiên lượng bệnh nặng nề nếu phát hiện muộn.

Dấu hiệu nhận biết dễ bị bỏ qua

Theo bác sĩ nội trú Dương Thị Hường, Trung tâm Phẫu thuật Gan mật – Tiêu hóa, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương, ở giai đoạn đầu, ung thư đại trực tràng gần như không có biểu hiện đặc trưng. Nhiều bệnh nhân vẫn sinh hoạt bình thường cho tới khi bệnh tiến triển nặng. Khi đó, các triệu chứng bắt đầu xuất hiện rõ rệt hơn.

Người bệnh có thể nhận thấy sự thay đổi trong thói quen đại tiện như tiêu chảy hoặc táo bón kéo dài, phân thay đổi hình dạng, thậm chí cảm giác đi ngoài không hết phân. Một số trường hợp phát hiện máu lẫn trong phân, có thể là máu đỏ tươi hoặc phân đen.

Ngoài ra, đau bụng âm ỉ, dai dẳng, kèm theo đầy hơi, chướng bụng, hay chuột rút cũng là những biểu hiện thường gặp. Nhiều bệnh nhân bị sụt cân nhanh chóng mà không rõ nguyên nhân, kèm theo tình trạng thiếu máu do thiếu sắt, gây mệt mỏi, suy nhược và da xanh xao. Với ung thư đại tràng phải, khối u lớn dần có thể sờ thấy trong ổ bụng. Khi bệnh đã lan rộng, các triệu chứng toàn thân trở nên rõ ràng hơn như gan to, vàng da hoặc khó thở nếu khối u đã di căn sang phổi.

“Những triệu chứng này khá dễ nhầm lẫn với các bệnh lý tiêu hóa phổ biến như trĩ, viêm dạ dày hay hội chứng ruột kích thích. Chính vì vậy, nhiều người có tâm lý chủ quan, dẫn tới chậm trễ trong việc đi khám, bỏ lỡ ‘thời điểm vàng’ để điều trị”, bác sĩ nội trú Dương Thị Hường, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương, cho hay.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

Các nhà khoa học cho rằng nguyên nhân chính xác gây ung thư đại trực tràng vẫn chưa được xác định hoàn toàn. Tuy nhiên, sự kết hợp giữa yếu tố di truyền, môi trường và lối sống có ảnh hưởng lớn đến quá trình hình thành bệnh. Một số hội chứng di truyền làm tăng đáng kể khả năng mắc ung thư, song đa số trường hợp lại liên quan đến thói quen sinh hoạt và tác động từ bên ngoài.

Trong nhóm các yếu tố nguy cơ có thể kiểm soát, bác sĩ Hường cho hay thừa cân, béo phì là vấn đề nổi bật.

Những người có chỉ số khối cơ thể (BMI) từ 30 trở lên có nguy cơ mắc ung thư đại trực tràng cao hơn khoảng 30% so với người có cân nặng bình thường. Thậm chí, ngay cả khi chỉ ở mức thừa cân, nguy cơ cũng đã cao hơn mức trung bình.

Chế độ ăn uống cũng đóng vai trò quan trọng. Việc tiêu thụ nhiều thịt đỏ như thịt bò, thịt lợn, hoặc các loại thịt chế biến sẵn như xúc xích, thịt xông khói, kết hợp cùng chế độ ăn giàu chất béo, tinh bột tinh chế và đồ uống nhiều calo, sẽ làm gia tăng nguy cơ ung thư.

Đặc biệt, thói quen nấu thịt ở nhiệt độ cao như chiên hoặc nướng dễ tạo ra các chất gây ung thư. Ngược lại, khẩu phần ăn nhiều rau, trái cây và ngũ cốc nguyên hạt có tác dụng bảo vệ, giúp giảm nguy cơ mắc bệnh.

Bên cạnh đó, hút thuốc lá từ lâu đã được chứng minh là yếu tố nguy cơ đối với hầu hết loại ung thư, trong đó có ung thư đại trực tràng. Người hút thuốc có nguy cơ mắc bệnh cao hơn khoảng 18% so với người không hút.

Thói quen uống rượu bia thường xuyên, ở mức vừa đến nhiều, cũng làm nguy cơ mắc ung thư tăng gấp 1,2 đến 1,5 lần. Ngoài ra, những người mắc đái tháo đường hoặc kháng insulin có tỷ lệ ung thư cao hơn so với người khỏe mạnh.

Trong nhóm yếu tố nguy cơ không thể thay đổi, tuổi tác là yếu tố quan trọng nhất. Nguy cơ mắc bệnh tăng dần theo độ tuổi, đặc biệt sau 50, dù gần đây số ca mắc ở nhóm trẻ dưới 50 cũng đang có xu hướng tăng. Giới tính cũng tạo nên sự khác biệt, khi nam giới được ghi nhận có nguy cơ tử vong vì ung thư đại trực tràng cao hơn nữ.

Những người từng có polyp đại trực tràng, đặc biệt là polyp lớn, số lượng nhiều hoặc có loạn sản, có nguy cơ tiến triển thành ung thư cao hơn bình thường. Phụ nữ từng mắc ung thư vú, tử cung hoặc buồng trứng cũng có nguy cơ cao hơn. Các bệnh lý viêm ruột mạn tính như bệnh Crohn hay viêm loét đại tràng, do tình trạng viêm kéo dài ở niêm mạc ruột, cũng làm tăng nguy cơ đáng kể.

Yếu tố di truyền chiếm khoảng 5-10% tổng số ca mắc. Những hội chứng thường gặp nhất là hội chứng Lynch và bệnh đa polyp tuyến gia đình (FAP). Người mang đột biến gene thường phát bệnh ở độ tuổi trẻ hơn so với mặt bằng chung. Nguy cơ cũng gia tăng nếu trong gia đình có người thân mắc ung thư đại trực tràng, đặc biệt khi có từ hai thành viên trở lên.

Cuối cùng, những người từng phải xạ trị vùng bụng để điều trị các loại ung thư khác cũng được ghi nhận có nguy cơ phát triển ung thư đại trực tràng trong những năm sau đó.

Chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa cơ thể, đặc biệt trong những ngày nóng nực. Việc lựa chọn thực phẩm phù hợp có thể giúp làm mát cơ thể hiệu quả. Ngược lại, một số món ăn quen thuộc lại vô tình làm tăng nhiệt trong cơ thể, gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe.

Trong những ngày hè oi ả, cơ thể con người phải hoạt động nhiều hơn để điều hòa nhiệt độ, khiến hệ thần kinh và các khớp dễ bị ảnh hưởng nếu không được chăm sóc đúng cách. Nhiệt độ cao làm tăng nguy cơ tích tụ nhiệt trong cơ thể, gây ra các triệu chứng như mất ngủ do cơ thể khó chịu, đau nhức khớp do viêm hoặc căng thẳng cơ bắp. Chế độ ăn uống ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình trao đổi chất và khả năng làm mát tự nhiên của cơ thể. Một số loại thực phẩm có tính nóng hoặc gây kích ứng có thể làm trầm trọng thêm các vấn đề này. Do đó, việc nhận biết và hạn chế những món ăn không phù hợp trong thời tiết nóng bức là điều cần thiết để duy trì sức khỏe tối ưu.

Dưới đây là 5 loại thực phẩm bạn nên tránh để không làm tăng nhiệt cơ thể, giúp giấc ngủ ngon hơn và giảm nguy cơ đau khớp.

1. Thực phẩm chiên rán nhiều dầu mỡ

Các món ăn chiên rán như gà rán, khoai tây chiên hay chả giò luôn hấp dẫn nhưng lại là “kẻ thù” của cơ thể trong thời tiết nóng bức. Những món này chứa nhiều chất béo bão hòa và calo cao, khiến cơ thể phải hoạt động nhiều hơn để tiêu hóa, từ đó sinh nhiệt nội tại. Quá trình tiêu hóa các thực phẩm giàu dầu mỡ làm tăng nhiệt độ cơ thể, gây cảm giác nóng nực, khó chịu, đặc biệt vào ban đêm, dẫn đến khó ngủ hoặc giấc ngủ chập chờn. Ngoài ra, chất béo bão hòa có thể kích thích phản ứng viêm trong cơ thể, làm tăng nguy cơ đau nhức khớp, đặc biệt ở những người có tiền sử bệnh khớp.

Thay vì chiên rán, bạn nên ưu tiên các món luộc, hấp hoặc salad để làm mát cơ thể và hỗ trợ giấc ngủ (Ảnh: Internet)

2. Thực phẩm cay nóng

Các món ăn chứa nhiều gia vị cay như ớt, tiêu, gừng hay các món lẩu cay, thịt nướng sốt cay rất phổ biến trong ẩm thực Việt Nam. Tuy nhiên, trong thời tiết oi bức, những thực phẩm này có thể làm tăng nhiệt độ cơ thể do kích thích quá trình trao đổi chất và tuần hoàn máu. Capsaicin trong ớt, một hợp chất gây cảm giác cay, có thể làm bạn đổ mồ hôi nhiều hơn, dẫn đến mất nước và cảm giác nóng trong người. Điều này không chỉ gây khó chịu mà còn làm gián đoạn giấc ngủ, khiến bạn trằn trọc vào ban đêm.

Hơn nữa, các món cay nóng có thể gây kích ứng cho những người có khớp nhạy cảm, làm tăng cảm giác đau hoặc viêm (Ảnh: Internet)

Để thay thế, bạn có thể chọn các món ăn thanh đạm với gia vị nhẹ nhàng như rau xanh hoặc các loại thảo mộc mát như rau mùi, bạc hà.

3. Đồ uống có cồn

Rượu, bia hay các loại đồ uống có cồn khác thường được ưa chuộng trong các buổi tụ họp mùa hè, nhưng chúng lại là nguyên nhân gây ra nhiều vấn đề sức khỏe trong thời tiết nóng. Cồn làm cơ thể mất nước nhanh chóng, khiến nhiệt độ cơ thể khó được điều hòa. Điều này không chỉ làm tăng cảm giác nóng bức mà còn ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ, gây ra tình trạng mất ngủ hoặc ngủ không sâu. Ngoài ra, cồn có thể làm tăng viêm trong cơ thể, đặc biệt ở các khớp, dẫn đến đau nhức hoặc làm trầm trọng thêm các bệnh lý về khớp như viêm khớp. Thay vì đồ uống có cồn, bạn nên bổ sung nước lọc, nước dừa hoặc trà thảo mộc để vừa làm mát cơ thể vừa hỗ trợ sức khỏe tổng thể.

4. Thực phẩm giàu đường

Các món tráng miệng, đồ uống ngọt như nước ngọt có ga, trà sữa hay bánh kẹo chứa nhiều đường tinh luyện là những thứ nên hạn chế trong mùa hè. Đường làm tăng lượng glucose trong máu nhanh chóng, kích thích cơ thể sản sinh nhiệt trong quá trình chuyển hóa năng lượng. Điều này không chỉ khiến bạn cảm thấy nóng bức hơn mà còn gây rối loạn giấc ngủ do sự biến động của đường huyết. Hơn nữa, tiêu thụ quá nhiều đường có thể dẫn đến viêm nhiễm trong cơ thể, làm tăng nguy cơ đau khớp, đặc biệt ở những người có hệ miễn dịch yếu hoặc mắc bệnh mãn tính.

Thay vào đó, bạn có thể chọn các loại trái cây tươi như dưa hấu, cam, bưởi vừa cung cấp đường tự nhiên vừa giúp làm mát cơ thể (Ảnh: Internet)

5. Thực phẩm chế biến sẵn và mặn

Thực phẩm chế biến sẵn như xúc xích, thịt hộp, mì ăn liền hay các món ăn nhiều muối như dưa muối, cá khô thường chứa lượng natri cao. Trong thời tiết nóng, việc tiêu thụ quá nhiều muối có thể làm cơ thể giữ nước, gây áp lực lên hệ tuần hoàn và làm tăng cảm giác nặng nề, nóng bức. Natri dư thừa cũng làm tăng nguy cơ viêm khớp, đặc biệt ở những người có tiền sử bệnh gout hoặc viêm khớp dạng thấp. Ngoài ra, thực phẩm chế biến sẵn thường chứa các chất bảo quản và phụ gia, có thể gây kích ứng hệ thần kinh, làm gián đoạn giấc ngủ. Để thay thế, bạn nên ưu tiên các món ăn tươi sống, ít muối như rau củ quả hoặc các loại protein tự nhiên như cá hấp, thịt luộc.

Thời tiết oi bức là thử thách lớn đối với sức khỏe, đặc biệt là giấc ngủ và hệ xương khớp. Việc hạn chế các thực phẩm như trên không chỉ giúp làm mát cơ thể mà còn hỗ trợ giấc ngủ ngon hơn, giảm nguy cơ đau khớp. Thay vào đó, bạn nên bổ sung các thực phẩm thanh mát, giàu vitamin và khoáng chất để duy trì sức khỏe tối ưu trong mùa hè. Hãy chú ý đến chế độ ăn uống và lắng nghe cơ thể mình để có một mùa hè khỏe mạnh, thoải mái.

Thời tiết nắng nóng cực đoan đang ngày càng phổ biến do biến đổi khí hậu, đặc biệt tại các quốc gia có khí hậu nhiệt đới như Việt Nam. Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), gần 500.000 người trên toàn thế giới tử vong mỗi năm do các nguyên nhân liên quan đến sốc nhiệt – một tình trạng nguy hiểm có thể xảy ra đột ngột, nếu cơ thể không được làm mát kịp thời.

Sốc nhiệt không chỉ ảnh hưởng đến người cao tuổi, trẻ nhỏ mà cả người trẻ khỏe mạnh cũng không nằm ngoài nguy cơ nếu mắc phải những sai lầm khi đối mặt với nắng nóng. Dưới đây là 4 hành động tưởng chừng vô hại nhưng lại có thể đe dọa tính mạng vào những ngày nhiệt độ lên cao, bạn cần tuyệt đối tránh.

Uống nước đá để hạ nhiệt

Uống nước đá ngay sau khi đi nắng tưởng mát, nhưng dễ gây sốc nhiệt từ bên trong – nguy hiểm với cả tim mạch và tiêu hóa.

Trong xã hội hiện đại, nước đá và đồ uống lạnh được coi là “vũ khí ma thuật chống nóng”, nhưng thực tế, chúng lại tạo ra nguy cơ tiềm ẩn cho sức khỏe. Nước đá có thể làm mát bề mặt da nhanh chóng, nhưng nó có thể kích thích co thắt đường tiêu hóa và ngăn chặn quá trình tản nhiệt của cơ thể.

Một nghiên cứu của Thụy Điển phát hiện ra rằng trong môi trường 40 độ C, nhiệt độ cơ thể của những người liên tục uống nước 0 độ C có thể trở lại trạng thái nguy cấp chỉ trong vòng vài phút, cho thấy mô hình đỉnh kép “nhiệt độ cơ thể đầu tiên giảm rồi tăng”; trong khi những người uống nước ấm có xu hướng ổn định.

Ngoài ra, tình trạng co mạch đường tiêu hóa do nước đá thậm chí có thể làm giảm lưu lượng máu đến đường tiêu hóa hơn 30%, điều này có nghĩa là trong thời tiết nóng bức của mùa hè, lượng máu tới tim sẽ bị cắt giảm và các cơ quan cốt lõi không được cung cấp đủ máu, từ đó trở thành tác nhân gây ra tình trạng say nắng trầm trọng hơn.

Tắm nước lạnh ngay sau khi đổ mồ hôi nhiều

Do cơ chế cân bằng nhiệt giữa lõi và da của cơ thể con người bị kích hoạt, nhiệt độ da chỉ giảm tạm thời, nhưng nhiệt vẫn được giữ lại bên trong các cơ quan và vi tuần hoàn tạm thời bị phá vỡ do sốc nước lạnh.

Một nghiên cứu của Canada đã tiến hành thí nghiệm trên 50 người: sau khi tiếp xúc với nhiệt độ cao, họ được tắm nước lạnh 15 độ C. Nhịp tim của 80% số người này tăng ngay lập tức hơn 20% – đây là phản ứng căng thẳng điển hình khi bị kích thích bởi nhiệt độ lạnh.

Hệ thần kinh chuyển đổi nhanh chóng, và máu “được hiến” cho da quay trở lại, làm giảm lượng oxy cung cấp cho não và cơ tim, có thể dễ dàng gây ngất xỉu, loạn nhịp tim và thậm chí là ngừng tim.

Sử dụng điều hòa quá lạnh ngay khi đi nắng về

Bật điều hòa lạnh sâu khi cơ thể còn nóng có thể gây co mạch, chóng mặt, thậm chí đột quỵ nhiệt – đừng để thói quen này đe dọa sức khỏe.

Hầu hết mọi người đều đi thẳng đến phòng máy lạnh vào mùa hè để cảm thấy mát mẻ và thoải mái. Tuy nhiên, sự thay đổi liên tục giữa nóng và lạnh tạo ra rất nhiều căng thẳng cho hệ thống điều hòa nhiệt độ của cơ thể. Cơ thể con người điều chỉnh nhiệt độ cơ thể thông qua cơ chế não-vùng dưới đồi. Khi nhiệt độ bên ngoài dao động mạnh, trung tâm điều chỉnh buộc phải chuyển đổi thường xuyên, điều này rất khó để mọi người nhận thấy.

Nhưng cơ thể đang phải đấu tranh về mặt sinh lý: một cuộc khảo sát của Úc phát hiện rằng trong ba năm liên tiếp, say nắng do “chuyển đổi nhanh giữa môi trường nóng và lạnh” chiếm 15% tổng số ca nhập viện mỗi năm.

Kết hợp với độ ẩm thấp trong môi trường kín có máy lạnh, đờm có độ nhớt cao và niêm mạc mũi khô dễ gây nhiễm trùng đường hô hấp, dễ gây ra tình trạng “say nắng + nhiễm trùng”.

Uống quá nhiều nước sau khi say nắng

Mọi người đều biết rằng mất nước không có nghĩa là uống nhiều nước có thể bù đắp được. Điều quan trọng là phải xem xét “cân bằng điện giải”. Đặc biệt là sau khi đổ mồ hôi nhiều trong môi trường nhiệt độ cao, những gì bị mất là các ion như natri, kali và clorua. Uống nước lọc chỉ làm loãng máu nhưng không bổ sung các ion đã mất và cơ thể sẽ rơi vào “trạng thái hạ trương do thiếu muối”.

Một nghiên cứu mẫu lớn ở Anh đã quan sát 2.000 cá nhân bị mất nước sau khi tập thể dục. Trong số đó, 8,3% bị đau đầu, buồn nôn và thậm chí là co giật động kinh vì họ chỉ uống nước lọc mà không bổ sung chất điện giải và tiếp tục bị hạ natri máu.

Có thể hình dung rằng nếu sự cân bằng trong cơ thể bị phá vỡ trong điều kiện nhiệt độ cực cao, nó sẽ rơi vào một chuỗi nguy hiểm “say nắng nhẹ → say nắng cực độ → hạ natri máu”.

Nắng nóng không chỉ gây khó chịu mà còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ sức khỏe nghiêm trọng, đặc biệt là sốc nhiệt – một tình trạng có thể dẫn đến tử vong nếu không xử lý kịp thời. Mỗi hành động hàng ngày, từ tập luyện, ăn uống đến nghỉ ngơi, đều cần được điều chỉnh phù hợp với điều kiện thời tiết khắc nghiệt.

Hãy bảo vệ bản thân và người thân bằng cách tránh những hành động “tưởng vô hại mà cực kỳ nguy hiểm” vào những ngày nắng gay gắt. Đồng thời, đừng quên bổ sung đủ nước, mặc quần áo thoáng mát, đội nón rộng vành, đeo kính râm và hạn chế ra ngoài vào giờ cao điểm nắng.